Plani fillestar i komandantëve të NATO-s ishte që të dislokonin forcat e tyre në aeroportin e Prishtinës më 11 qershor 1999, ndërkohë që 250 ushtarë rusë ishin tashmë rrugës për në aeroport. NATO vendosi të dërgonte forcat e saj në Grykën e Kaçanikut në vend të kësaj – po të kishin hasur rusët, kush e di se çfarë mund të kishte ndodhur. Lufta e Tretë Botërore mund të kishte nisur, shpjegon Adrian Freer, 25 vjet më vonë, drejtuesi i brigadës që supozohej të ulej në aeroport.
Parashutistët e Brigadës së 5-të Ajrore të udhëhequr nga brigadieri Adrian Freer fillimisht ishin planifikuar të uleshin në aeroportin afër Prishtinës. Megjithatë, komandantët e NATO-s ndryshuan mendje dhe i dërguan për të siguruar hyrjen jugore të Kosovës në Grykën e Kaçanikut.
Unë nuk do të filloj Luftën e Tretë Botërore për ju
Kush e di se çfarë mund të kishte ndodhur nëse nuk do të ridrejtoheshin në këtë vendndodhje? Në mënyrë të veçantë, ata vënë në dukje se 250 ushtarë rusë ishin tashmë rrugës për në aeroport me rrugë tokësore nga Bosnja dhe Hercegovina (BiH), pak para hyrjes së 50.000 trupave të NATO-s nga Maqedonia e Veriut dhe Shqipëria.
Vendosja e ushtarëve të NATO-s duhej të përkonte me tërheqjen e forcave jugosllave dhe serbe. Megjithatë, asgjë nuk ishte e garantuar.
“Forcat e NATO-s vendosën që nëse Ushtria Jugosllave donte të krijonte vështirësi, Gryka e Kaçanikut mund ta bllokonte atë. Gjithçka ndodhi shumë shpejt. Ka pasur shumë pak vonesë për të kaluar nëpër Grykën e Kaçanikut dhe më pas më kërkuan që të arrija shpejt në aeroportin e Prishtinës. Situata ishte jashtëzakonisht e tensionuar”, kujton Freer në një intervistë nga shtëpia e tij në Skoci, 25 vjet më vonë.
Historia e marshimit rus në Prishtinë dhe ajo që pasoi u bë legjendare pasi u zbulua disa muaj më vonë se gjenerali i Mbretërisë së Bashkuar (MB) përgjegjës për forcat e NATO-s në Kosovë, Michael Jackson, refuzoi një urdhër nga Shtetet e Bashkuara (SHBA), komandanti suprem i NATO-s, Wesley Clark, për të shtyrë rusët prapa.
Shpejt u bë e qartë se nuk flitej për tërheqjen e rusëve “për disa arsye diplomatike”.
Zavarzin, i cili në atë kohë ishte përfaqësuesi ushtarak i Kremlinit në NATO, ishte “shumë i qartë për qëllimin e tij”, kujton Freer. Prania e gjeneralit i dha peshë të konsiderueshme operacionit rus.
“Siç dihet, Rusia dhe Serbia ishin dorë për dore, aq më tepër që Rusia erdhi për të ndihmuar Serbinë, nëse mund të them kështu”, tha ai.
Duke parë prapa, Freer vëren se qëndrimi i Mbretërisë së Bashkuar për shmangien e konfrontimit të drejtpërdrejtë me forcat ruse ishte “absolutisht i saktë”.
“Në fund, arsyeja e shëndoshë mbizotëroi. Do të kishte qenë një fatkeqësi”, përfundoi ai.
Rusët qëndruan në aeroport për katër vjet—ata u tërhoqën në korrik 2003. Pesë vjet më vonë, Kosova shpalli pavarësinë, e mbështetur nga fuqitë e mëdha perëndimore, por jo nga Rusia dhe Serbia.
Jehona në Ukrainë
Një çerek shekulli më vonë, në mes të një lufte të re në Evropë, Freer thekson se ai dhe ushtarët e tij të dislokuar në Kosovë mendonin se ishin pjesë e diçkaje kuptimplote, diçka vërtet domethënëse.
“Kishte padyshim një spastrim të tmerrshëm etnik dhe njerëzit u traumatizuan. Nuk ka dyshim. Ne mbështetëm një operacion humanitar pas krimeve. Është qartësisht e ngjashme me atë që po ndodh tani në Ukrainë, ku civilët janë shumë në vijën e frontit dhe vuajnë”, tha ai, duke tërhequr paralele me Ukrainën pas pushtimit rus në shkurt 2022.
Kur u pyet nëse ai mbron një ndërhyrje më të drejtpërdrejtë perëndimore në luftën e Ukrainës, Freer thekson se do të ishte “mosmirënjohëse” nga ana e tij që të përpiqej të parashikonte hapat e ardhshëm të NATO-s në lidhje me konfliktin.
“Megjithatë, nuk ka absolutisht asnjë dyshim se pa mbështetjen e plotë të NATO-s, veçanërisht në trajnimin e ushtarëve ukrainas dhe sigurimin e armëve dhe materialeve, Ukraina nuk do të ishte në gjendje të kryente operacionet e saj aktuale”, tha ai, shkruan N1.
