Fiks para një muaji gazetari anglez i CNN Christian Edwards, kishte paralajmëruar për trazira të mundshme në veri të Kosovës.
Në një shkrim të publikuar më 29 gusht të këtij viti, ai kishte paralajmëruar qasjen e perëndimit karshi presidentit serb Aleksandar Vuciq, dhe mundësinë e tij për destabilizim të situatës.
“Qasja ‘nuk shohin të keqen’ e Perëndimit ndaj Vuçiqit të Serbisë rrezikon destabilizimin e Ballkanit”, titullohet analiza e gazetarit anglez, e cila normalisht fillon me pushtimin e Ukrainës nga Rusia.
Ai i lidh këto dy shtete ngushtë ndërmjet vete.
Sipas Edwards, kur Rusia pushtoi Ukrainën, Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian përshpejtuan orientimin e tyre drejt Serbisë. Në vend që të manipulonin kërkesat kontradiktore të shteteve pluraliste dhe të ndara ballkanike, kryeqytetet perëndimore përqendruan pjesën më të madhe të përpjekjeve të tyre në një objektiv të veçantë.
Sipas tij, politikat e tyre kishin dy synime. Së pari, për ta futur Serbinë në vathën perëndimore, larg Rusisë. Së dyti, të lejojnë administratat e tyre përkatëse të fokusohen më plotësisht në mbështetjen e Ukrainës.
“Tradicionalisht një nga aleatët më të afërt të Moskës në Evropë, Beogradi është përpjekur prej kohësh të shkelë kufirin midis lidhjeve të tij historike me Rusinë dhe një të ardhmeje të mundshme të integrimit më të ngushtë evropian. Diplomatët perëndimorë kanë kërkuar të tërheqin presidentin serb Aleksandar Vuçiç nga orbita e homologut të tij rus, presidentit Vladimir Putin, duke u zotuar për një rrugë më të shpejtë drejt anëtarësimit në BE, duke paralajmëruar njëkohësisht për izolim nëse thyejnë rangun”
Por, 18 muaj më vonë, disa vëzhgues thonë se qasja aktuale ka qenë e gjitha karrota dhe pa shkop, dhe si rezultat nuk po arrin të arrijë të dy synimet e saj.
Serbia ka refuzuar të marrë pjesë në të gjitha raundet e sanksioneve të BE-së kundër Putinit. Dhe Serbia ka vazhduar të ndjekë interesat e veta në rajon me përgjegjshmëri në rënie, duke nxitur konflikte jashtë vendit për të larguar vëmendjen nga pakënaqësia brenda vendit, e sigurtë duke ditur se nuk do të qortohen në Perëndim.
Efektet e kësaj janë ndjerë më së shumti në Kosovë, e cila arriti pavarësinë nga Serbia në vitin 2008, pas luftërave të përgjakshme ballkanike të viteve 1990. Por Beogradi – dhe shumë serbë etnikë në veri të Kosovës – ende refuzojnë të njohin sovranitetin e tij, duke tensionuar marrëdhëniet midis fqinjëve.
CNN foli me disa ekspertë, si dhe me vendasit në Serbi dhe në veri të Kosovës, të cilët janë të renditur nga përpjekjet e SHBA-së dhe BE-së për ta tërhequr Serbinë në komunitetin euro-atlantik, dhe pretendojnë se ndjekja e tyre e vazhdueshme ndaj rreziqeve politike largon aleatët demokratë dhe rritjen e shqetësimeve të sigurisë në rajon.
Qeveritë perëndimore e kanë trajtuar prej kohësh Serbinë si zërin e domosdoshëm ballkanik, ndonjëherë në kurriz të lojtarëve më periferikë, thonë disa vëzhgues.
“Besimi i tyre është se Serbia është shteti ballkanik, siç e shohin ata. Serbia është ajo që, nëse mund t’i sillni në krah – çfarëdo që mund të nënkuptojë – gjithçka do të jetë më e lehtë, “tha për CNN Jasmin Mujanoviç, një shkencëtar politik i specializuar në Ballkanin Perëndimor.
Ndërsa administratat e njëpasnjëshme të SHBA janë përpjekur të sjellin Vuçiçin dhe Partinë e tij Progresive Serbe (SNS) “nga të ftohtit”, këto përpjekje “janë bërë veçanërisht të pafytyra” që nga fillimi i luftës në Ukrainë, tha Mujanoviç, dhe nuk i kanë arritur objektivat e SHBA-së. .
“Ata duket se besojnë se po e afrojnë Serbinë drejt BE-së dhe NATO-s dhe drejt mendimit perëndimor dhe larg Rusisë… Por kjo nuk është diçka që do të thoja se po reflektohet në terren,” Alicia Kearns, një britanike. ligjvënësi dhe kryetar i Komisionit të Përzgjedhur të Punëve të Jashtme parlamentare, tha për CNN.
Vuçiq ka mbajtur prej kohësh një marrëdhënie komode me homologun e tij rus, Putin. Duke folur pas një takimi të Këshillit të Sigurisë Kombëtare në shkurt, Vuçiç arsyetoi vendimin e tij për të mos sanksionuar Rusinë sepse ishte “i vetmi vend që nuk kishte vendosur sanksione kundër nesh në vitet 1990”.
“Ata mbështetën integritetin tonë territorial në Kombet e Bashkuara”, shtoi ai, duke iu referuar refuzimit të Rusisë për të njohur pavarësinë e Kosovës. Serbia humbi kontrollin e Kosovës pas një fushate bombardimi të NATO-s në vitin 1999, e cila i dha fund masakrës së shqiptarëve etnikë – të cilët përbëjnë më shumë se 90% të popullsisë së Kosovës – nga forcat serbe.
Pavarësisht përpjekjeve të mbështetura nga BE drejt tranzicionit energjetik, Serbia mbetet shumë e varur nga Rusia, pasi i ka shitur shumicën e aksioneve të kompanisë së saj të naftës gjigantit shtetëror rus Gazprom.
Rezultati është se, pavarësisht nga shpresat e deklaruara të Serbisë për t’u bashkuar me BE-në, Vuçiç ka vazhduar të ecë në një litar të ngushtë midis Moskës dhe fuqive perëndimore. Edhe pse ai i është bashkuar rezolutës së OKB-së që dënon pushtimin rus të Ukrainës, udhëheqësi i Serbisë ka treguar pak vullnet për t’iu bashkuar sanksioneve perëndimore.
Në prill, qeveria serbe mohoi raportet se i shiste armë dhe municione Ukrainës, pasi doli një dokument i Pentagonit i zbuluar që pretendonte të kundërtën. Serbia tha në atë kohë se ruante politikën e saj të neutralitetit, megjithëse disa zyrtarë perëndimorë i morën raportet si provë se politika e tyre po funksiononte.
Disa analistë i thanë CNN se Serbisë i është dashur të bëjë shumë pak për të fituar lëvdata nga zyrtarët amerikanë dhe evropianë dhe se në realitet Vuçiç ka lënë një gjurmë premtimesh të thyera.
“Kur patëm rizgjedhjen e tij [Vuçiqit] në vitin 2020, të gjithëve na thanë, vetëm prisni deri pas zgjedhjeve, do të shihni papritmas se ai bëhet shumë i orientuar nga perëndimi dhe europiani”, tha Kearns. “Nuk ndodhi.”
“Na u tha se ai do t’i bashkohej sanksioneve dhe do të tregonte se është vërtet në anën tonë. Nuk ndodhi. Na thanë se ai nuk do të afrohej më shumë me Rusinë. Ai nënshkroi një marrëveshje sigurie me Putinin në shtator. Herë pas here, ai qesh përballë Perëndimit. Dhe kur i pyes zyrtarët perëndimorë, ‘pse je kaq i vendosur të lejosh Vuçiqin të të luajë?’ ata thonë se ai është alternativa më e mirë,” tha Kearns.
Ministri i Jashtëm i Serbisë tha në atë kohë se marrëveshja me Rusinë parashtronte plane për konsultime për një numër aktivitetesh, por nuk përfshinte politikën e sigurisë, raportoi Reuters.
Kearns ka qenë një nga figurat e pakta perëndimore që kritikoi Serbinë publikisht. Por kjo ka ardhur me një kosto. Pasi ajo foli për CNN, Vuçiç lëshoi një kërcënim të dukshëm ndaj saj gjatë një fjalimi në televizionin shtetëror, duke pretenduar se “nëse qeveria e Britanisë së Madhe nuk është e gatshme të reagojë” ndaj kritikave të saj ndaj Serbisë, “ne do të detyrohemi të reagojmë”.
Duke pasur parasysh një sjellje të tillë, disa pyesin nëse i gjithë projekti i integrimit serb është i zbatueshëm, nën qeverinë e saj aktuale.
“Duke supozuar se ne e sjellim disi mrekullisht Serbinë në BE, me këtë lloj regjimi, ju praktikisht po sjellni një kalë tjetër trojan rus në BE, siç keni në formën e [kryeministrit hungarez Viktor] Orban,” Majda Ruge, një ballkanase. ekspert në Këshillin Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë, tha për CNN.
“Po, ju mund të ndikoni në zgjerim, por sigurisht që nuk do të neutralizoni ndikimin rus në rajon – thjesht do ta importoni atë në BE”.
Në një deklaratë për CNN, ambasadori i Serbisë në Shtetet e Bashkuara mohoi se mbështetja perëndimore për Beogradin po nxiste tensionet në Ballkan. “Në të vërtetë, SHBA. dhe mbështetja evropiane për Serbinë bazohet në faktin se këta diplomatë pranojnë se Serbia sot po luan një rol të rëndësishëm në promovimin e stabilitetit në Ballkan”, tha Marko Duric.
“Serbia është thellësisht e përkushtuar për t’u bërë anëtare e Bashkimit Evropian dhe ka votuar për rezolutën e Kombeve të Bashkuara që dënon veprimet ruse në Ukrainë dhe ka mbështetur integritetin dhe sovranitetin e saj territorial dhe ka dërguar në mënyrë të përsëritur lloje të ndryshme ndihme.”
Kali i gabuar?
Gjatë muajve të fundit të tensioneve, SHBA dhe BE kanë përsëritur vazhdimisht angazhimin e tyre për kauzën e sjelljes së Vuçiqit në krah. Por Serbia ka vepruar me braktisje në rritje, duke përfaqësuar atë që Kearns e quajti “një dështim i diplomacisë parandaluese”.
Një episod i dëmshëm erdhi në Ohër, Maqedonia e Veriut, në mars, kur, pas muajsh negociatash të ndërmjetësuara nga SHBA dhe BE, Serbia dhe Kosova më në fund pranuan një marrëveshje dypalëshe që synonte normalizimin e marrëdhënieve midis dy vendeve. Por, ndërsa kjo u paralajmërua si një përparim, Vuçiq u largua nga negociatat pa e nënshkruar dokumentin, duke pretenduar në një adresë televizive se nuk ishte në gjendje ta bënte këtë: “Kam dhimbje torturuese në dorën time të djathtë… ajo dhimbje pritet të vazhdojnë për katër vjet”.
Një tjetër erdhi kur autoritetet serbe arrestuan tre oficerë të policisë së Kosovës, të cilët pretendonin se ishin “thellë brenda territorit të Serbisë qendrore” dhe përgatiteshin të kryenin “një akt terrorizmi”. Por Kosova këmbënguli se oficerët ishin “rrëmbyer” brenda kufijve të Kosovës dhe se Serbia kishte kryer një “akt agresioni”.
SHBA dhe BE ishin të ngadalta për t’iu përgjigjur këtij incidenti. KFOR-i, Forca e NATO-s në Kosovë, lëshoi një deklaratë 48 orë pasi oficerët u raportuan të zhdukur. SHBA lëshoi një deklaratë tre ditë më vonë, duke pretenduar se arrestimet u kryen me “akuza të rreme”.
Joseph i tha CNN se rrëfimi serb i ngjarjeve ishte i vështirë për t’u besuar – dhe se formulimi i deklaratës së SHBA sugjeronte se zyrtarët e tyre ndoshta nuk po e blinin atë. “Nëse SHBA-të ishin vërtet të pasigurta nëse policia e Kosovës ishte në Serbi, atëherë pse të përdorni një term kaq kategorik [si “të rremë”], i cili parandalon kompetencën dhe gjykimin e gjykatës serbe?”
E megjithatë Serbia nuk u dënua për paraburgimet. Lirimi i oficerëve u sigurua dy javë më vonë – jo nga aleatët perëndimorë, por nga kryeministri hungarez Orban.
Pas episodeve të tilla, Joseph i tha CNN se qasja “nuk shoh të keqe” ndaj regjimit të Vuçiqit mund të ketë filluar të plasaritet.
“Pyetja këtu është: Kush në administratën e Bidenit ende beson se Vuçiç është ky partner?” tha ai, duke vënë në dukje sanksionimin e fundit të Aleksandar Vulin, drejtor i shërbimit të inteligjencës së Serbisë, si dëshmi se administrata e Biden “nuk është më robër e frikës dhe iluzionit për Vuçiqin”.
Por nëse kjo përkthehet në një ndryshim të politikës është e paqartë.
Ndërkohë, Vuçiq ka ngritur aksionet. Në përgjigje të sanksionimit të Vulin, Vuçiq ndaloi eksportet e armëve nga Serbia për 30 ditë, duke pretenduar se “gjithçka duhet të përgatitet në rast agresioni kundër Republikës së Serbisë”.
“Ai në thelb thotë ‘ne do të hyjmë në konflikt, ne duhet të ndalojmë të gjithë eksportin e armëve tani, sepse na duhen për sigurinë tonë kombëtare’. Ai po kërcënon fjalë për fjalë me luftë. Unë kurrë nuk e kam parë atë kaq qartë më parë”, tha Ruge nga ECFR.
Dhe mesazhi i presidentit është pranuar nga disa qytetarë serbë. Në ndeshjen e futbollit të Yllit të Kuq të Beogradit muajin e kaluar, tifozët nacionalistë serbë mbanin një pankartë ku shkruhej “Kur ushtria të kthehet në Kosovë”. Vuçiq mori pjesë në ndeshje, sipas mediave lokale.
“Situata është e qartë se kush është ende dhunuesi i Ballkanit”, tha për CNN Meliza Haradinaj, ish-ministre e Jashtme e Kosovës. Koha do të dëshmojë se ky ‘investim’ i qetësimit të Serbisë do të shkojë kot.
