Ekonomia e Kosovës është rritur me shpejtësi vitet e fundit. Megjithatë, migrimi i të rinjve po shkakton probleme – duke përfshirë Gjermaninë dhe Austrinë.
Pesë kilometra nga Prishtina, një tempull i bardhë tregtar ngrihet mes pompave të benzinës dhe lavazheve. Kushdo që kalon nga nxehtësia e zjarrtë e parkingut në hyrjen e madhe dhe të ftohur të Prishtina Mall, ndihet sikur është në një botë më moderne. Qendra tregtare u hap vetëm rreth një vit më parë dhe e cilëson veten si më e madhja në Evropën Juglindore. Për një qytet me 230,000 banorë, qendra tregtare duket krejtësisht e tepërt – dhe si një deklaratë e vetëdijshme për prosperitetin në rritje të vendit dhe konsumin në rritje.
Që nga përfundimi i luftës në vitin 1999, Kosova ka përjetuar një rimëkëmbje të konsiderueshme ekonomike. Për vite me radhë ekonomia u rrit me rreth pesë për qind në vit, dhe ritme prej rreth katër për qind priten në vitet e ardhshme. Mbështetja nga SHBA dhe BE i ka dhënë një shtysë ekonomisë së Kosovës. Por angazhimi ishte gjithashtu biznes i mirë për investitorët perëndimorë – veçanërisht për bankat austriake, kompanitë e sigurimeve dhe importuesit që kanë qenë aktivë në vend për më shumë se dy dekada.
Prishtina Mall
Kur përfundoi Lufta e Kosovës në vitin 1999, Austria jo vetëm mori pjesë në misionin paqeruajtës të NATO-s, por ngriti edhe një zyrë ekonomike në qendër të Prishtinës. Sot prania austriake është e vështirë të humbasë. Raiffeisen dhe Uniqua kanë ngritur selitë e tyre disa blloqe larg qendrës së qeverisë. Smoke dhe Red Bull mbushin raftet e supermarketeve; Kamionët Walter dhe makinat Palfinger tunden nëpër rrugë. Rrjeti i autostradave është një nga më të rinjtë në Evropë, numri i rrugëve të paasfaltuara kohët e fundit ka rënë ndjeshëm dhe trafiku privat është shumëfishuar.
“Ishte padyshim gjëja e duhur për të krijuar një përfaqësi ekonomike në Kosovë kaq herët,” thotë drejtoresha e saj Vjosa Huruglica, e cila mirëpret STANDARD-in në zyrën e saj të vogël në një dhomë anësore të ambasadës. Fillimisht, kishte projekte të Kombeve të Bashkuara për të rindërtuar vendin në të cilin morën pjesë kompanitë austriake të ndërtimit. Bankat dhe kompanitë e sigurimeve më pas erdhën në vend. Kompanitë austriake të TI-së tani po hapin lokacione në Kosovë.
Në vitin 2023, ekonomia e Austrisë ishte investitori i katërt më i madh në vend pas Shqipërisë, Gjermanisë dhe Zvicrës. “Në fakt, Austria është shumë më e pranishme”, është e bindur Huruglica. Shumë produkte nuk importohen direkt nga Austria, por prodhohen në lokacionet e kompanive austriake në shtete të tjera të Ballkanit si Serbia. Prej andej ato importohen në Republikën e Kosovës – edhe nëse ndonjëherë ka kufizime sepse dërgesat e mallrave përtej kufirit bllokohen vazhdimisht për shkak të konfliktit. “Kompanitë që vijnë në vend zakonisht fillimisht pyesin për situatën e sigurisë,” thotë Huruglica. “Përveç rajonit kufitar në veri, ku vazhdojnë të ndodhin incidente, vendi është i sigurt”.
Sipas të dhënave të Institutit të Vjenës për Studime Ekonomike Ndërkombëtare (WIIW), nuk janë më vetëm investimet e huaja që nxisin rritjen e vendit, por mbi të gjitha konsumi. Papunësia ka rënë nga 20 në rreth dhjetë përqind në vitet e fundit; inflacioni është qetësuar. Megjithatë, një nga treguesit kryesorë ekonomikë ka të ngjarë të shqetësojë gjithnjë e më shumë qeverinë e Kosovës: rreth 30,000 të rinj emigrojnë çdo vit. Popullsia është në stanjacion në rreth 1.8 milion dhe madje ka rënë paksa vitet e fundit. Shifrat duhet të shihen me kujdes sepse kosovarët serbë kanë bojkotuar vazhdimisht regjistrimet, por trendi është i qartë.
Një nga arsyet e emigrimit është mungesa e fuqisë punëtore në Evropën Qendrore dhe Perëndimore. Për vende si Austria dhe Gjermania, Kosova është një vend i fokusuar për ofensivën e punëtorëve të kualifikuar për shkak të popullsisë së saj të re. Përpjekjet për të gjuajtur punëtorët dhe klientët po shikohen gjithnjë e më shumë në mënyrë kritike nga qeveria e Kosovës. Për Kosovën, paratë që kosovarët jashtë i dërgojnë në shtëpi janë ende një faktor i rëndësishëm ekonomik. “Diaspora”, siç e quajnë vendasit, kontribuon në rreth 15 për qind të prodhimit ekonomik. Në të njëjtën kohë, vendi ka nevojë për punëtorë të trajnuar mirë për zhvillimin e tij ekonomik.
Prishtina
“Regjimi pa viza për turistët kosovarë në BE, i cili hyri në fuqi në fillim të vitit, e bën edhe më të lehtë për të rinjtë aplikimin në kompanitë e huaja”, thotë Anita Kovacic, CEO e Raiffeisenbank në Kosovë. Si kompani, ne përpiqemi të krijojmë ofertën më konkurruese të mundshme për punonjësit. “Përveç kësaj, shteti duhet të krijojë kushtet e nevojshme kornizë”, kërkon Kovacic. “Njerëzit po largohen jo vetëm për arsye ekonomike, por edhe për mundësi më të mira arsimore”.
Sa e re është popullsia e Kosovës është veçanërisht e dukshme në rrethin e gjallë universitar të Prishtinës. Me kafenetë, restorantet moderne dhe klubet e natës, zona nuk është aspak inferiore ndaj lagjeve hipstere të kryeqyteteve të tjera evropiane. “Këtu gjithmonë ndodh diçka,” thotë Edina, e cila takon DER STANDARD në një nga lokalet. Edina ka lindur në vitin 1999, vit lufte, është rritur në Kosovë dhe së fundmi është kthyer në vendlindje pas studimeve në Zvicër.
“Pata mundësinë të qëndroj në Evropën Perëndimore pas studimeve, por ndryshe nga shumë të tjerë, vendosa kundër”, thotë ajo. “Miqtë dhe familja ime pothuajse u befasuan që u ktheva”. Ajo që e mban në Kosovë është familja, miqtë e saj dhe ndjenja se gjërat po shkojnë lart, thotë Edina. “Perspektiva është e mirë për momentin.” (Jakob Pflügl dhe Maximilian Härtinger nga Prishtina, 25 shtator 2024)
