Kur start-up-i afrikano-jugor Renergen bleu të drejtat për të prodhuar dhe eksploruar fusha të caktuara me bar pranë Virxhinias, një qytet në provincën Free State, themeluesit prisnin të gjenin rezerva të vogla gazi natyror që mund të nxisnin mundësitë e minierave aty pranë.
Ata paguan një dollar për të drejtat në vitin 2013, sipas kryeshefit ekzekutiv Stefan Marani, dhe filluan testimin e përbërjes së gazit që dilte nga dy puse të ndryshkura që ishin instaluar vite më parë për të eksploruar minerale. Ajo që ata gjetën ishin përqendrime të larta të heliumit, shkruan CNN.
Përveç fryrjes së balonave të festës, heliumi ka përdorime të shumta komerciale. Kur kondensohet në formë të lëngshme, është një komponent thelbësor ftohës që përdoret në prodhimin e mikroçipëve dhe në funksionimin e teknologjisë së skanimit MRI që shpëton jetën. Megjithatë, çmimet globale të heliumit janë të paqëndrueshme, furnizimet janë të çrregullta dhe gazi prodhohet në më pak se 10 vende në mbarë botën.
Renergen goditi një damar të artë pa e ditur. Sot, kompania thotë se ka provuar rezerva të heliumit prej të paktën 200 milionë metra kub në projektin e gazit Virginia, i cili mund të vlejë mbi 4 miliardë dollarë dhe potencialisht deri në 12 miliardë dollarë kur të zbulohen rezerva shtesë.
“Ne kishim ambicie modeste për të ngritur një termocentral të vogël me gaz që mund të furnizonte disa megavat energji elektrike për disa operacione minerare aty pranë. Nuk e kishim idenë për shkallën e këtyre rezervave të heliumit”, kujton Nick Mitchell, shefi operativ i Renergen.
Kompania prodhoi me sukses helium të lëngshëm nga objekti për herë të parë në janar 2023. Pas një vonese njëvjeçare për shkak të rrjedhjes së vulës vakum të kutisë së ftohësit të heliumit, operacionet komerciale pritet të fillojnë brenda muajit të ardhshëm, duke nxjerrë heliumin së bashku me gazin natyror, më pas përpunimin dhe shpërndarjen e tij te klientët si Linde, një kompani inxhinierike globale.
Ajo që i bën rezervat e gazit natyror të Renergen kaq të veçantë është përqendrimi jashtëzakonisht i lartë i heliumit. Marani thotë se mesatarja është 3%, e në disa vende arrin në 12%. Në të kundërt, SHBA, furnizuesi më i madh në botë i heliumit, ka një përqendrim mesatar prej 0.35%, dhe Katari, një tjetër lojtar kyç, ka një përqendrim mesatar prej 0.04%.
Kjo mund ta bëjë heliumin e Renergen më miqësor ndaj mjedisit, sipas Chris Ballentine, kreu i Departamentit të Gjeokimisë në Universitetin e Oksfordit në Britaninë e Madhe. Në përgjithësi, heliumi prodhohet si një nënprodukt i gazit natyror të lëngshëm (LNG) – një përzierje gazesh që është kryesisht metan – shpjegon Ballentine, dhe vetëm në një përqendrim të caktuar (zakonisht rreth 0.3%) bëhet ekonomikisht i zbatueshëm për të nxjerrë helium.
Kjo do të thotë se furnizimi me helium dominohet nga prodhuesit e hidrokarbureve që nxjerrin dhe shesin heliumin në anën tjetër, dhe për këtë arsye prodhimi shoqërohet me një gjurmë të lartë karboni. Por një përqendrim më i lartë i heliumit do të thotë që prodhohet më pak metan i lidhur, duke reduktuar gjurmën e tij të karbonit.
“Ajo që i bën perspektivat e Renergen kaq interesante është se ka ende hidrokarbure të lidhura me prodhimin e tyre të heliumit, por gjurma e karbonit është shumë më e vogël. Ata kanë gjetur një sistem primar të gazit helium,” thotë Ballentine.
Ballentine shpreson se industria do të largohet nga prodhimi i heliumit nga LNG dhe do të përdorë burime të tilla si fushat e gazit ku heliumi gjendet së bashku me azotin, siç shpjegohet në një studim të fundit të tij si bashkautor.
Një avantazh tjetër i përqendrimit të lartë është prodhimi më i lirë. “Ne jemi një prodhues shumë më i lirë i heliumit se shumica e të tjerëve. Kemi puse shumë të cekëta, ndoshta rreth 300 deri në 500 metra dhe më pas gazi del natyrshëm, vetë,” thotë Marani.
Me ndërprerje të shpeshta në furnizimin global të heliumit, një furnizues i ri në një rajon tjetër gjeografik është shumë i mirëpritur, beson Ballentine.
“Ne jemi në një krizë furnizimi tani, sepse kemi vetëm disa pika të kufizuara dhe vende si Renergen sigurisht që do të ta lehtësojë atë”, tha ai.
Aktualisht, asnjë nga heliumi në botë nuk prodhohet në Afrikë – fushat e gazit të pasura me helium ndodhen në Tanzani, por nuk janë ende në prodhim komercial.
Marani thotë se Qeveria e Afrikës së Jugut e përcaktoi projektin e gazit të Renergen si një “projekt të integruar strategjik”, i cili ndihmoi në përshpejtimin e proceseve të miratimit rregullator.
Sipas Mitchell, kompania në “projektin e fazës së parë”, një projekt i vogël pilot i financuar nga Qeveria amerikane, do të prodhojë rreth 350 kilogramë helium në ditë – mjaftueshëm për të përmbushur të gjitha nevojat e Afrikës së Jugut dhe ende të ketë një tepricë.
“Projekti i fazës së dytë”, i cili do të nisë në 2027 dhe ka marrë financim nga Qeveria e SHBA-së dhe Banka Standarde e Afrikës së Jugut, pritet të rrisë prodhimin në 4.2 ton në ditë – duke përmbushur 6% deri në 8% të nevojës globale për ndihmë.
Me tregun global të heliumit që parashikohet të jetë me vlerë më shumë se gjashtë miliardë dollarë në vitin 2027, sipas Research and Markets, kjo do të gjeneronte të ardhura të konsiderueshme.
Pavarësisht parashikimeve ambicioze të kompanisë, çmimi i aksionit të saj regjistroi një rënie të ndjeshme gjatë tremujorit të fundit të 2023, të cilën ekspertët ia atribuojnë kritikave në mediat sociale për transparencën e kompanisë.
Megjithatë, Marani ka besim se Renergen do të jetë në gjendje të kapërcejë dyshimet e investitorëve, me zhvillimet që ai thotë se “jo vetëm do të reduktojë ndjeshëm rrezikun për projektin që ecën përpara, por edhe do të sigurojë ofrimin”.
Në dhjetor, kompania njoftoi se kishte shitur një 5.5% të aksioneve në Tetra4, degë e Renergen që zotëron dhe operon projektin Virginia Gas, për 29 milionë dollarë Mahlako Energy Fund dhe Third Way Investment, dy firma të menaxhimit të investimeve me bazë në Johanesburg.
Është planifikuar të rritet më shumë kapital përmes një oferte publike fillestare të aksioneve në bursën Nasdaq në SHBA. Kompania tashmë është e listuar në bursat në Afrikën e Jugut dhe Australi.
“Ndërtimi i vetëbesimit do të marrë shumë kohë, nuk kam iluzione për këtë. Besoj se shpërndarja e heliumit është hapi i parë në këtë proces,” përfundoi Marani për CNN.
