Derisa një valë e re dhune ka goditur veriun e Kosovës, një nga kryetarët e komunave, zgjedhja e të cilit ndezi zemërimin serb, thotë se bandat kriminale po e udhëheqin “revoltën”
I ulët pas një tavoline të zbrazur në një dhomë të vogël në veri të Kosovës, kryetari Izmir Zeqiri, ende po mësohet me “shkëlqimin” e vëmendjes ndërkombëtare. “Nuk ishte qëllimi im të bëhesha njëri i famshëm”, thotë ai derisa telefoni i tij vazhdimisht bie. “Ne menduam se më shumë njerëz do të garonin dhe nuk e imagjinonim se mund të fitonim”.
Kjo nuk është modesti e rreme, shkruan The Guardian të dielën. Zeqiri është një nga qindra shqiptarë etnikë në komunën me shumicë serbe të Zubin Potokut dhe kandidatura e tij në zgjedhjet e prillit ishte një gjest simbolik. Por kur Lista Serbe, partia e mbështetur nga Beogradi që kontrollon pjesën më të madhe të jetës publike në komunat veriore me shumicë serbe, vendosi të bojkotoj zgjedhjet dhe urdhëroi votuesit serbë të ndiqnin të njëjtin shembull, Zeqiri u hodh para një stuhie.
Ai fitoi 197 vota, me një pjesëmarrje prej 6 për qind, 17 më shumë se kundërshtari i tij i vetëm, kështu që javën e kaluar ai u betua. Kryetarët shqiptarë u betuan edhe në tri komunat tjera veriore pas pjesëmarrjes së ulët në zgjedhje.Serbët që bojkotuan, të tërbuar nga perspektiva e sundimit nga shqiptarët etnikë, dolën në rrugë pasi kryeministri Albin Kurti urdhëroi kryetarët e rinj të merrnin detyrat e tyre. Tensionet ishin aq të larta sa që kryetarët duhej të shoqëroheshin në zyrat e tyre nga njësitë speciale të Policisë.
Të hënën, paqeruajtësit e NATO-s, të shqetësuar se përleshjet mund të përshkallëzoheshin, dërguan trupa para komunave. Aty u takuan me demonstrues që përfshinin njerëz të maskuar me armë dhe eksplozivë. Simboli Z, tani sinonim i pushtimit rus të Ukrainës, u vu gjithashtu nëpër automjete. 30 trupa të NATO-s u plagosën.
Dhuna alarmoi SHBA-në, aleatin më të rëndësishëm ndërkombëtar të Kosovës. Washingtoni e qortoi Kurtin për urdhërimin e Kryetarëve të komunave të punonin nga zyrat e tyre dhe bëri thirrje për depërshkallëzim. Ambasadori amerikan Jeff Hovenier njoftoi se Kosova ishte hequr nga një stërvitje e përbashkët ushtarake dhe se marrëdhëniet dypalëshe ishin dëmtuar.
Por analistët janë të befasuar nga ky reagim. “Nuk ishte policia e Kosovës apo qeveria që plagosi dhjetëra paqeruajtës të NATO-s. Ishin grupe të armatosura serbe,” tha Toby Vogel, një analist i politikave rajonale.
SHBA-ja dhe aleatët e saj po e veçojnë Kosovën kur më parë kishin thënë se zgjedhjet ishin në përputhje me ligjet e vendit, shtoi ai. “Pasi ndodhi kjo, mendoj se Kurti me të vërtetë nuk kishte shumë zgjidhje tjetër përveçse të detyronte që këta kryetarë komunash të uleshin në komunat e tyre.”
Kosova shpalli pavarësinë nga Serbia në vitin 2008, një dekadë pas fushatës së spastrimit etnik të presidentit serb Slobodan Millosheviq kundër popullsisë së saj shumicë shqiptare. Kjo kulmoi në luftën e viteve 1998-99, e cila përfundimisht u përfundua nga një fushatë bombardimi i NATO-s.
Shumica e vendeve perëndimore, përfshirë Britaninë e Madhe dhe SHBA-në, e njohin sovranitetin e Kosovës, por Serbia dhe aleatët e saj Rusia dhe Kina nuk e njohin. Serbët vazhdojnë të përbëjnë pakicën më të madhe në Kosovë, me rreth 5% të popullsisë së saj, dhe ata janë shumicë në katër komunat veriore.
Zeqiri, një aktivist politik i cili ka kandiduar për kryetar komune një herë më parë, anashkaloi më të keqen e trazirave duke injoruar urdhrin e Kurtit – i cili udhëheq një parti tjetër politike – për të marrë detyrën në bashkinë e Zubin Potok. Në vend të kësaj ai u vendos në Çabër, një fshat shqiptar ku nuk pati protesta.
Si shumë në Kosovë, ai beson se disa protestues janë të lidhur me krimin e organizuar. “Ishte një javë mjaft stresuese”, tha ai.
“Ne jemi ende në fazën e krijimit të kabinetit tonë të ri, kështu që ishte keq të shihje revoltën që u shkaktua nga këto banda kriminale … veprimet e tyre bien ndesh me rendin tonë kushtetues”.
Gazetarët në terren raportuan shumë sulme, kërcënime dhe frikësime, të cilat sugjeronin më shumë se një kryengritje spontane në bazë.
Në Çabër, 62-vjeçari Eshref Ferizi e mirëpriti gjerësisht qasjen e re, pavarësisht dhunës. Ai shpresonte se kjo do ta bënte më të lehtë jetën në veri të Kosovës, i cili ka ekzistuar në një gjendje harresë që nga lufta, nën kontrollin de facto të Beogradit.
“Ne jetojmë me pasiguri të madhe, në një gjendje të vazhdueshme stresi për atë që do të ndodhë,” tha Ferizi, teksa ecte me nipin e tij në shkollë. “Në këto 20 vjetët e fundit, ne kurrë nuk jemi ndjerë të lirë si pjesa tjetër e Kosovës”.
Trazirat e fundit mund të theksohen pas një mosmarrëveshje për targat e makinave, e cila ishte me të vërtetë një mosmarrëveshje për sovranitetin. Nëntorin e kaluar, serbët në institucionet publike të Kosovës iu bashkuan një daljeje për të protestuar kundër rregullave të reja që kërkojnë që të gjitha automjetet të kenë targa të lëshuara nga Kosova. Për shumë njerëz, përdorimi i targave të lëshuara në Prishtinë është i barabartë me njohjen e pavarësisë së Kosovës.
Kurti, i cili mori pushtetin me premtimin kundër korrupsionit në vitin 2021 me një rekord 50% të votave, zbatoi rregullat e targave. Një pjesë kyçe e agjendës së tij të reformave përfshinte një qëndrim “reciprociteti” ndaj Serbisë, pas më shumë se një dekade përpjekjesh për të normalizuar marrëdhëniet nën patronazhin e BE-së.
Vogel gjithashtu beson se ndërsa ka pasur shprehje të sinqerta zemërimi nga serbët lokalë për mundësinë e qeverisjes nga kryetarët shqiptarë për të cilët ata nuk kanë votuar, është e qartë se të paktën një pjesë e dhunës së javës së kaluar ishte organizuar dhe drejtuar diku tjetër.
“Asgjë në të vërtetë nuk ndodh në komunat me shumicë serbe pa miratimin apo drejtimin e Beogradit,” tha ai.
Pas presionit të mëtejshëm nga liderët evropianë dhe amerikanë, Kurti ka treguar se ai është i hapur për mbajtjen e zgjedhjeve të reja lokale në komunat e prekura, por ai këmbëngul se duhet “një fund i menjëhershëm i dhunës nga turmat e sponsorizuara nga Beogradi”.
Tani për tani, ngjyra e kaltër dhe e verdhë e flamurit të Kosovës valëvitet për herë të parë mbi ndërtesën kryesore komunale të Zubin Potokut. Por do të ishte e lehtë të humbisje mes të kuqes, të bardhës dhe blusë serbe që zbukuron pothuajse çdo shtyllë të llambave dhe ballkon rreth sheshit qendror të qytetit.
Direkt përballë, qendra trekatëshja e shëndetit publik e cila ka një flamur serb të mbështjellë nga çatia në rrugë. Më poshtë, dhjetëra protestues strehohen nga dielli në kampe të improvizuara, duke lëshuar muzikën që pohon rolin qendror të Kosovës në folklorin serb.
Një protestuese, e cila nuk pranoi të përmendet emri, tha se donte që policia e Kosovës të largohej. “Pse janë këtu? Ky nuk është vendi i tyre”, tha ajo. “Çfarë po bën ai flamuri i Kosovës atje? Nuk e duam. Ne kemi tonat.”
